كرمانشاه به دلیل بهره‌مندی از چشمه‌ها و سراب‌های گوناگون به سرزمین آب‌ها مشهور است اما تاریخ و تمدن این دیار را، سنگ‌ها و كوه‌ها در خود ثبت كرده‌اند.
استان كرمانشاه میراث ماندگار تمدن چند هزارساله ایران است و جای‌جای این سرزمین نشانی از شكوه و عظمت تاریخ مردمانش را دارد، تاریخی كه امروز در سیمای سنگ‌نگاره‌ها هویدا شده و رد پای تاریخ در بناهای باستانی كرمانشاه به چشم می‌خورد.
«تاق وه‌سان» مجموعه‌ای ارزشمند از اعماق تاریخ
«طاق‌بستان» یا «تاق وه‌سان» مجموعه‌ای ارزشمند از اعماق تاریخ است كه در سرزمین كهن كرمانشاه به یادگار مانده است، این اثر سنگی یكی از حیرت‌انگیزترین آثار تاریخی جهان است كه در دامنه كوهی به همین نام قرار گرفته و اثری خارق‌العاده از شكارگاه پادشاهان ساسانی است.
صحنه زیبایی از شكار گوزن و گراز و تصویری از خسرو پرویز هنگام سوار بر اسب شبدیز را در این مجموعه می‌بینیم.
مهم‌ترین اثر در طاق‌بستان، ایوان بزرگ است كه از نظر معماری اطلاعات بیشتری را در اختیار ما قرار می‌دهد. این ایوان به شكل فضای مستطیلی است. دیوار انتهای ایوان به دو بخش تقسیم شده است. بخش بالایی صحنه «تاج ستانی» شاه ساسانی را نشان می‌دهد و در بخش پائین نیز سواركاری نقش شده است.
در صحنه تاج ستانی، پادشاه ساسانی با صورتی سه‌ربعی و بدنی تمام‌رخ بر روی سكویی ایستاده است. دست چپ را بر روی قبضه شمشیر گذاشته و دست راست را به‌طرف اهورامزدا دراز كرده است.
در سمت چپ شاه، پیكره آناهیتا، با صورت و بدنی تمام‌رخ نقش شده كه بر روی سكویی ایستاده است. در دست چپ او سبوی آب و در دست راستش حلقه روبان داری دیده می‌شود كه به‌طرف شاه دراز كرده است. او دارای صورتی گرد و چانه‌ای كوتاه است، بخشی از موهای سر او به‌صورت گیسوی بافته در دو طرف صورت آویخته و بخش دیگری از آن به‌صورت انبوه بر روی شانه‌ها آویخته است.
در بخش پائین دیوار انتهای ایوان، نقش مرد سواره‌ای حجاری شده كه حریفی پیش روی ندارد. این سوار با صورتی سه‌ربعی و بدنی تمام‌رخ سوار بر اسب قوی‌هیكلی است. این شخص كلاه خودی بر سر دارد كه تمام صورت و گردن او را می‌پوشاند، به‌طوری‌كه فقط چشمان او مشخص است.
بسیاری از تاریخ‌دانان و نیز جغرافیا شناسان، نقش این اسب‌سوار را «خسرو پرویز» معرفی كرده‌اند كه سوار بر اسب معروفش شبدیز است.
«سنگ نگاره بیستون» نماد استوار عشق در تاریخ ایران زمین
اما كمی از نماد استوار عشق در تاریخ ایران‌زمین بگوییم، «سنگ‌نگاره بیستون» صخره‌ای برافراشته و سرشار از زیبایی، این اثر ماندگار تاریخی در ۲۵ كیلومتری شهر كرمانشاه واقع‌شده و به جرأت می‌توان كتیبه سنگی داریوش را نمادی از فرهنگ، هنر و آداب‌ورسوم مردمان عصر هخامنشی دانست. كتیبه بیستون به‌عنوان نخستین انیمیشن سنگی دنیا شناخته می‌شود.
نوید چهری، تاریخدان و راهنمای گردشگری در غرب كشور در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: با توجه به اسناد یونانی، نشانه‌هایی از میترائیسم در بیستون وجود داشته همچنین شاهكار دامنه بیستون ثابت می‌كند كه شورش گئومات در حوالی این منطقه بوده است.
وی بیستون را محل تبلور هنر و دانش هخامنشیان دانست و افزود: كتیبه داریوش نیز شرمسار عظمت و شكوه بیستون است و به جرات می‌توان ادعا كرد كه سراسر تخت جمشید به‌اندازه بیستون جلوه و زیبایی ندارد و از هر سو به بیستون بنگریم زیبایی، شكوه تاریخ و انحصار قدمت را می‌بینیم.
چهری گفت: كوه بیستون سیر تاریخی و اهمیت خود را از هزاره اول قبل از میلاد تا ۵۹۰ میلادی حفظ كرده و حتی بعد از حمله اعراب به ایران سلطان محمد خدابنده در پای كوه بیستون شهری به نام سلطان‌آباد ساخت؛ آن هنگام به این شهر بغداد كوچك می‌گفتند.
بیستون هنوز ناگفته‌های بسیار دارد
به اعتقاد این راهنمای گردشگری، ظرفیت بیستون هنوز از دل خاك بیرون نیامده و ناگفته‌های بسیار از راز و رمز آن می‌طلبد كه زمین‌های اطراف بیستون كاوش شود.
چهری افزود: بیستون در میان آثار فراوان تاریخی قرار گرفته و ظرفیت آن بسیار فراتر از قدرت بیان است، روبروی خود «فرهاد تراش» را می‌بینیم. كنار آن كاخ خسرو و كتیبه را نظاره‌گر خواهیم بود. بیستون تنها سایت تاریخی در ایران است كه همه حیات تاریخ را در خود دارد از هخامنشی، سلوكی، ساسانی، تیموری، دوران اسلام گرفته تا عصر معاصر موقعیتی بسیار منحصربه‌فرد را به خود اختصاص داده است.
وی بیستون را شاهكار ایران باستان دانست و افزود: هشتمین اثر سایت ثبت‌شده ایران در بیستون قرار دارد؛ اما از همه جذاب‌تر این است كه «كتیبه بیستون» ملكه كتیبه‌های شرقی باستان است و همه تخت جمشید به‌اندازه نیمی از كتیبه بیستون نخواهد شد و تنها كتیبه مصری با آن برابری می‌كند.
چهری بیان كرد: كتیبه بیستون رمز گشای ناگفته‌های تاریخ است و اسرار هخامنشیان را در دل خود پرورانده و نیز سند قدیمی‌ترین گاه‌شمار ایرانی در كتیبه بیستون است كه اسامی ۹ ماه از سال را دارد.
وی ادامه داد: فروهر برای اولین بار در كتیبه بیستون ظاهر می‌شود، با لایه‌برداری آهكی كه صورت گرفته سرب و رنگ لاجوردی یافت شد كه باستان شناسان جوابی برای آن نداشتند، اندود شدن كتیبه بیستون با سُرب باعث شده تا بعد از ۲۵۰۰ سال این كتیبه سالم به دست ما برسد. زیرا پشت كتیبه‌ها را با سرب داغ می‌پوشاندند تا دوامش صد برابر شود.
بیستون مأمنی از آثار سلوكیان، هخامنشیان، اشكانیان، ساسانیان و صفویه
وی بیان كرد: دانش زبان‌شناسی تا ۷۰ سال دیگر كتیبه بیستون را رمزگشایی نخواهد كرد و نیاز است كه افرادی مسلط به زبان‌های باستانی و به‌ویژه زبان كُردی و هورامی و بابلی بر روی این كتیبه تحقیق و رمزگشایی كنند.
چهری به كاخ خسرو، یكی از شگفت‌انگیزترین آثار تاریخی اشاره كرد و گفت: گویی با توجه به آزمایش سنگ‌ها و اتحاد جنس و معماری آن با فرهاد تراش، فرهاد معمار هر دو اثر بوده حتی گمان می‌رود معمار اثر نیمه‌كاره شكارگاه گوزن طاق‌بستان نیز فرهاد است. صفحه‌ای در هرسین وجود دارد كه ساسانی بودن آن محرز است و این آثار ازنظر دوره زمانی با هم تناسب دارند.
وی همچنین كاروان‌سرای شاه‌عباسی را از سالم‌ترین و منحصربه‌فردترین آثار ایرانی در چشم‌اندازی بسیار زیبا عنوان كرد و افزود: رود گاماسیاب نیز ظرفیتی دیگر در بیستون است.
احسان احمدی نصر، شهردار بیستون نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به وجود آثار تاریخی بسیار در این شهر اظهار داشت: بیستون مأمنی از آثار سلوكیان، هخامنشیان، اشكانیان و ساسانیان، صفویه و... است.
احمدی نصر به وجود آثار بی‌نظیر دوران پیش‌ازتاریخ در بیستون اشاره و اظهار كرد: بیستون از ظرفیت و پتانسیل بالایی برای توسعه و رونق صنعت گردشگری برخوردار است.
وی همچنین وجود هتل لاله‌عباسی بیستون را امكانی بی‌نظیر برای گردشگران و مسافران دانست و گفت: این مجموعه بی‌نظیر امكان سرمایه‌گذاری شایسته و ارزشمند را دارد.
معبد آناهیتا دومین بنای سنگی ایرانیان پس از تخت جمشید
اما آناهیتا، نام معبدی برگرفته از «الهه آب‌ها» است، دومین بنای سنگی ایرانیان پس از تخت جمشید كه بر سر راه همدان - كرمانشاه در شهر كنگاور قرار گرفته است.
معبد آناهیتا بر روی تپه‌ای طبیعی با ارتفاع ۳۲ متر ساخته‌شده است. نقشه بنای كنگاور چهارضلعی است كه هر ضلع آن به شكل صفحه‌ای به قطر ۱۸ متر است.
معبد آناهیتا متعلق به آناهیتا، الهه پاكی و محلی برای نیایش آب بوده كه یكی از چهار عنصر مقدس و مورد احترام ایرانیان باستان است. آناهیتا ایزد بانوی آب‌های روان، زیبایی، فراوانی و بركت در دوران پیش از اسلام بوده است.
محققین این بنا را كاخی ناتمام برای خسرو پرویز معرفی كرده‌اند. عده‌ای نیز زمان ساخت آن را به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم قبل از میلاد و عده دیگر آن را به سده اول قبل از میلاد نسبت داده اند.
در معبد آناهیتا ستون بندی بنا به صورت ردیفی و متوازی در جهار جنب محدوده خارجی بناست. در فضای میانی، صحن باز و بسیار بزرگ بر فراز سكویی محصور بین ستون ها و فضای كوچك مستطیل شكلی در راستای شرقی - غربی قرار دارد كه ان هم با مجموعه ای از ردیف‌های ستون‌های كوتاه سنگی محصور می شده و به اعتقاد بسیاری از باستان شناسان فضای اصلی معبد بوده است.
گردشگری یكی از محورهای توسعه استان كرمانشاه است
رازانی استاندار كرمانشاه معتقد است كه معبد تاریخی آناهیتا به‌عنوان دومین بنای سنگی پس از تخت جمشید از مهم‌ترین مجموعه‌های تاریخی كشور است و مدیریت ارشد استان با جدیت ساماندهی و توسعه زیربنایی و بهبود وضعیت خدمات رفاهی این مجموعه را دنبال می‌كند.
وی می‌گوید: گردشگری به‌عنوان یكی از محورهای اصلی توسعه كشور انتخاب شده و طی سال‌های اخیر شاهد توسعه این صنعت در كشور بوده‌ایم و در كرمانشاه نیز با توجه به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های بسیار بالای این حوزه، گردشگری به‌عنوان یكی از محورهای توسعه استان تعیین‌شده است. اماكن تاریخی در همه جای دنیا از جایگاه بالایی برخوردار هستند و به‌عنوان یك میراث و سرمایه ملی از آن‌ها با جدیت نگهداری می‌شود.
رازانی با تقدیر از مدیریت پایگاه پژوهشی معبد آناهیتا اظهار كرد: خوشبختانه این مجموعه با برنامه و شیوه‌های مناسب مدیریتی اداره می‌شود و این همان رویكردی است كه مدیریت ارشد استان خواهان اعمال آن در میراث فرهنگی استان است.
وی با تأكید بر لزوم فراهم شدن زیرساخت‌های خدماتی و رفاهی اظهار كرد: با توجه به اهمیت و جایگاه معبد تاریخی آناهیتا، گردشگران بسیاری از این مجموعه دیدن می‌كنند كه بخش قابل‌توجهی از آن‌ها خارجی هستند. گردشگران باید از حداقل امكانات رفاهی و خدماتی برخوردار بوده و شاهد یك ساماندهی و برخورد مدیریتی مناسب باشند.
معبد آناهیتا، بزرگ‌ترین بنای سنگی ایران بعد از تخت جمشید است كه از آثار باستانی دوران پیش از میلاد مسیح به شمار می‌آید و در شهر كنگاور استان كرمانشاه قرار گرفته است.
بنا بر نوشته‌های تاریخی، این معبد كه به‌عنوان آتشكده‌ای برای احترام و پاسداشت مقام الهه‌ی آب، آناهیتا مورداستفاده قرار می‌گرفت، پس از ظهور دین مبین اسلام در كشور ایران دچار تغییرات بسیاری شد و همین امر ابهامات زیادی را در مورد تاریخچه، معماری و نوع استفاده از بنا به وجود آورد. اما با توجه به نوشته‌ها و مستندات تاریخی، قدمت این بنای تاریخی عظیم به سه دوره هخامنشیان، اشكانیان و ساسانیان بازمی‌گردد.
«آنوبانینی» سنگ نوشته‌ای به قدمت ۵۰۰۰ سال تاریخ و تمدن
«آنوبانینی» سنگ‌نوشته‌ای به قدمت ۵۰۰۰ سال تاریخ و تمدن، اثری مهجور در شهرستان سرپل ذهاب كه از «آنوبانینی» پادشاه حكومت زاگرس نشین «لولوبی‌ها» به‌جای مانده است.
این اثر باستانی در ۱۲۰ كیلومتری كرمانشاه و در شهرستان سرپل‌ذهاب و بر فراز صخره‌ای معروف به «میان‌كل» قرار دارد. با توجه به شباهت بسیار بین نقش برجسته آنوبانینی و كتیبه بیستون، می‌توان مقدمات آن را برای ثبت در فهرست آثار جهانی به‌عنوان الحاقیه بیستون آماده كرد.
این نقش برجسته یكی از قدیمی‌ترین نقش برجسته‌های كشور است كه حداقل ۲۰۰۰ سال از كتیبه داریوش قدیمی‌تر است. نقش برجسته آنوبانینی در حقیقت تصویری از تمدن هزاران ساله كرمانشاه است، این نقش برجسته پرده‌ای است كه در آن شاهنشاه آنوبانینی در برابر الهه ایشتار كه او را در مقابل دشمنان پیروزی داده است، ایستاده و پای خود را بر بدن دشمن نهاده است.
ایشتار نیزه‌ای به دست دارد و قصد دارد با طنابی كه به دست گرفته، گردن اسیری دیگر را ببندد. علاوه بر شاه و ایشتار، ۹ اسیر بدون لباس نیز در تصویر مشاهده می‌شود.
ذیل نقش برجسته، سنگ نبشته ای به خط اكدی قرار دارد كه ترجمه آن چنین است: «آنوبانینی پادشاه توانا، پادشاه لولوبی نقش خود و نقش الهه ایشتار را در كوه باتیر رسم كرده است. آن‌كس كه این نقوش و این لوح را محو كند، به نفرین و لعنت آنو، آنوتروم، بل، بلیت، رامان، ایشتار، سین و شمش گرفتار و با دو نسل او برباد رواد».
